انقلاب مخملی کلود دبوسی - بخش اول

یک قرن از درگذشت کلود دبوسی می‌گذرد اما موسیقی او نه‌تنها قدیمی نشده بلکه با ارتباط اندکی که با گذشته دارد، در طول زمان حرکت می‌کند. همانطور که میزان‌ها یکی یکی در کنار هم قرار می‌گیرند، انگار موسیقی‌اش به شکلی بداهه خود را شکل می‌دهد، یعنی همان چیزی که دبوسی می‌خواست. دبوسی پس از تمرین یکی از سوییت‌های ارکسترالش، با رضایت گفت «حس و حال این قطعه طوری است که انگار اصلاً‌ مکتوب نشده» و در گفتگویی با یکی از معلمان سابقش اعلام کرد «نظریه‌ای وجود ندارد. فقط باید گوش کنید. قانون اصلی لذت بردن است».

بهتر است از جایی شروع کنیم که به گفته‌ی پیِر بولِز موسیقی مدرن از آن شروع شد: با نت‌های اثیری آغاز پوئم سمفونیک: مقدمه‌ای بر «بعد از ظهر فان». دبوسی این اثر را بین سال‌های ۱۸۹۲ تا ۱۸۹۴ در پاسخ به شعر معروف مالارمه نوشت. قطعه به گونه‌ای شروع می‌شود که انگار آهنگساز دارد با نت‌ها بازی‌بازی می‌کند. یک فلوت تنها از «دو دیز» به «سل» می‌لغزد و سپس دوباره بالا می‌سُرد، همین حرکت دوباره تکرار می‌شود و سپس گردشی ملودیک حول نت‌های تریاد «می ماژور» می‌آید. اما در میزان چهارم که سازهای بیشتری وارد می‌شوند (دو ابوا، دو کلارینت، یک هورن و یک چنگ لغزنده) صدای نت «میِ» فلوت را نادیده می‌گیرند. به‌جای آن، به یک آکورد دوست‌داشتنی دور می‌روند، یک «هفت کاسته» از نوعی که واگنر در آغاز «تریستان و ایزولده» استفاده کرد. این روند به یک آکورد هفتم غنی بر «سی بمل» منجر می‌شود که قاعدتاً باید بر «می بمل» حل شود، اما نمی‌شود. هارمونی‌هایی دور از هم، در فضایی باز و گشاده درهم می‌تنند. عجیب‌تر از همه حضور سکوت است. هارمونی‌های «سی بمل» با سکوت‌هایی به طول یک میزان احاطه شده‌اند. این کار به نوعی خلسه و خلوت منجر می‌شود؛ به شنیدن پژواک‌ها.

دبوسی به موفقیتی دست پیداکرد که به‌ندرت حاصل می‌شود، آن هم نه توسط هر کس: او نوعی تازه از زیبایی را به دنیا عرضه کرد. در ۱۸۹۴ وقتی «فان» برای اولین بار اجرا شد، زبان آن تعجب‌برانگیز بود اما نه شوکه‌کننده. باعث هیچ رسوایی نشد و تقریباً بلافاصله توسط عموم پذیرفته شد. دبوسی یک انقلاب مخملی به‌راه انداخت که نظم پیشین را بدون خشونت تغییر می‌داد. اثر کار او نه‌فقط در موج‌های بعدی آهنگسازان مدرنیست قرن بیستمی،‌ بلکه در موسیقی جز، ترانه‌های مردم‌پسند و هالیوود هم گسترده بوده است. وقتی از چپ و راست از پولز تا دوک اینگتون تو را به عنوان پیش‌کسوت معرفی می‌کنند حتماً کار بی‌نظیری انجام داده‌ای.